BELEDİYELERDE DIŞ BORÇLANMA UYGULAMALARI VE MUHASEBELEŞTİRME (1)
A. Neden Dış Borçlanma?
Klasik gelirlerin büyük bir kısmının cari giderlerin karşılanmasına tahsis edildiği belediyelerimizde,
yatırıma ayrılacak kaynakların yetersiz olduğu bilinmektedir. Öte yandan şehirlerimizin, çağdaş kentlerin sahip olduğu altyapıdan ve bu altyapının sağladığı hizmet kalitesinden yoksun olduğu da bir realitedir. Bununla beraber gelişmekte olan ülkelerin metropol belediyeleri, gelişmiş bulunan ülke metropol belediyelerinde rastlanmayan kendine özgü birtakım sorunlarla da yüz yüze gelebilmektedir. Örneğin, kentlere hızlı göçün yol açtığı çarpık kentleşmeyi önlemek için yeni yerleşim birimlerinin oluşturulması, mevcut gecekondu bölgelerinin ıslahı, kentlere hizmet veren Telekom, TEK gibi birimler ile belediyeler arasındaki iletişim kopukluğunun yolaçageldiği alt yapı arızalarının giderilmesi, katı atıkların neden olduğu çevre kirliliği ve ekolojik dengesizlikler bu tür problemlerden bazılarıdır.
Özetle, dış borçlanma belediye hizmetlerinin toplam kalitesini çağdaş ve sorunsuz bir kent yaşamının
öngördüğü düzeye yükseltmek için bir finansman modeli olarak kullanılmaktadır.
B. Belediye Dış Borçlanmalarında Yetki
5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanununun büyükşehir belediyelerinin görev ve sorumlulukları hüküm altına alan 7’nci maddesinin (e) bendinde, Belediye Kanununun 68’inci maddesindeki yetkileri kullanacağı hüküm altına alınmıştır.
Öte yandan 5272 sayılı Belediye Kanununun 68’inci maddesi, hem iç ve hem de dış finansman yollarından sağlanmak üzere, belediyelerin söz konusu borçlanmaları ne şekilde yapabileceğini kayıt altına almıştır.
Buna göre belediyeler, görev ve hizmetlerinin gerektirdiği giderleri karşılamak amacıyla 68’inci madde
metninde belirtilen usul ve esaslara göre borçlanma yapabilecek ve tahvil ihraç edebilecektir.
Bu kapsamda dış borçlanmaların, 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi
Hakkında Kanun hükümleri çerçevesinde sadece belediyenin yatırım programında yer alan projelerinin finansmanı amacıyla yapılabilmesi mümkün bulunmaktadır.
C. Sistemin İşleyişi ve Muhasebeleştirilmesi
Sistemin işleyişine ilişkin düzenlemeler, Belediye Bütçe ve Muhasebe Usulü Tüzük ve Yönetmeliği’nde
öngörülmüştür.
Belediye Bütçe ve Muhasebe Usulü Tüzüğünün (2) dokuzuncu bölümüne ait 94’üncü maddesinin ikinci
fıkrasına göre uluslararası kredi kuruluşlarına borçlanan belediyelerle tahvil ihracı suretiyle kaynak oluşturan belediyelerde borç ödeme fonunun oluşturulması zorunludur. Aynı maddenin birinci fıkrası uyarınca da; büyük yatırımlarını gerçekleştirmek için uzun veya orta vadeli kredi alan belediyelerin, borçlarını ödeyebilmek için belediye meclisinin kararıyla belediye bütçesi içinde 'borç ödeme fonu'; oluşturabilirler. Borç ödeme fonunun gelir ve giderleri Belediye Bütçe ve Muhasebe Usulü Tüzüğünün 95 ve 96’ncı maddelerinde gösterilmiştir. 'Fonun Giderleri'; başlıklı 96’ncı madde, fon paralarının yurt içi ve uluslararası kredi kuruluşlarına olan borçlarla kullanılamayacağını ve fon bakiyesinin bankada nakit olarak saklanacağını hükme bağlamıştır.
Belediyelerin iç ve dış borçlanmaları ile tahvil ve hisse senedi gelirleri ile anapara ve faiz ödemelerinin ne
şekilde yapılacağı, Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Usulü Yönetmeliğinin 3 270 ile 279’uncu maddeleri arasında belirtilmiştir.
Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Usulü Yönetmeliği’nin 273. maddesi gereğince, yardımcı defterlerde
takip edilmesi gereken döviz cinsi nakit mevcudunun yıl sonu bakiyesinin (Yıl sonu döviz alış kuru - örnekteki muhasebe kaydına esas döviz alış kuru) arasındaki fark ile çarpılması sonucu bulunacak kur farkının muhasebeleştirilmesi gerekir.
Not: Müteakip yıllara ilişkin kur farkı, döviz nakit mevcudunun yıl sonu bakiyesinin (yıl sonu döviz alış kuru: bir önceki yıl sonu döviz alış kuru) arasındaki fark ile çarpılması suretiyle hesaplanmalıdır.
D. Dış Borçlanmada Yöntem
Belediyelerin dış borçlanmaları esasen, proje kredileri ve tahvil ihracı yoluyla yapılmaktadır. Tahvil
ihracının belediyenin yatırım programında yer alan projelerin finansmanı için kullanılması esastır. Bu husus 5393 sayılı Belediye Kanununun 68’inci maddesinde açıkça hüküm altına alınmıştır. Ayrıca aynı maddenin 68/f maddesi gereğince dış kaynak gerektiren projelerde Hazine Müsteşarlığının görüşü alınmak zorundadır.
Proje kredileri, Dünya Bankası ve Avrupa İskan Fonu gibi kuruluşlar tarafından kullandırıldığı gibi,
uluslararası özel finans kuruluşları tarafından da kullandırılmaktadır. Dünya Bankası kaynaklı proje kredileri, miktarı sınırlı olsa da tüm büyükşehir belediyelerince alınmakta ve kullanılmaktadır.
E. Genel Değerlendirme
Gerçekleştirilmesi çok uzun zaman alan altyapı yatırımlarının zamana yayılarak uygulamaya konulması,
büyük kentlerde yaşayanların çok uzun süre bu yatırımların sağlayacağı yararlardan yoksun kalması anlamına gelmektedir. Kuşkusuz, büyük kentlerin çağdaş bir yapıya kavuşturulması için gerekli yatırım projeleri altyapı yatırımlarından ibaret değildir. Kent yaşamının düzenlenmesi, çağdaşlaştırılması ve kentin büyümesine paralel olarak ortaya çıkan ihtiyaçların karşılanabilmesi için daha birçok projenin gerçekleştirilmesi gerekmektedir.
Belediyelerinin klasik gelirlerinden yatırıma ayrılabilen payın yetersiz olduğu bilinen bir gerçektir. Bu
nedenle, yapılması öngörülen ve uzun zaman dilimine yayılmadan, bir an önce tamamlanması düşünülen yatırımların gerçekleştirilmesi için dış borçlanma bir finansman yolu olarak görülmektedir.
Dış borçlanmanın geri ödenmesi yıllara saridir. Dolayısıyla, gelecek nesillerin gelirleri ipotek altına
sokularak bir kaynak kullanımı söz konusudur. Keza kullanılacak bu kaynak üzerinde, sonraki yılların yerel yöneticilerinin de bütçe hakkı bulunmaktadır. Bu çerçevede belediyeler, dış borçlanmaya dayalı bir finansman modelini kullanırken itfa süresi açısından makul bir denge gözetmelidir.
Bununla beraber borçlanma suretiyle elde edilen kaynaklar belediyenin öz gelirleri ve devlet yardımlarından farklılık arzetmektedir. Borçlanma gelirleri sürekli olmayan geçici nitelikte bir gelirdir. Bu nitelik dolayısıyla borçlanılan miktarı ödemek için gelecekte yeni ve zorunlu gelir kaynakları bulmak gerekecektir. Bu nedenlerle kanımca, alınan dış borcun boyutları ve itfa müddeti belediye yönetiminin seçim süresi ile ilintili olmalıdır.
Belediyelerin dış borçlanmaları genellikle hazine kefaleti ile gerçekleşmektedir. Bu meyanda belediyelerin yüksek faizlerle aldıkları dış borçları geri ödemede zorlanmaları ülkenin kredibilitesini olumsuz yönde etkileyebilen bir unsur olarak siyasi idarenin karşısına çıkabilmektedir.
Bu çerçevede dış borçlanmaya dayalı finansman yönteminin, popülist olmayan ve siyasi tercihlere göre de değişiklik göstermeyecek nitelikteki alt yapı yatırımları için kullanılması ve büyük çaptaki dış borçlanma kararlarında ise ilgili yerel çevrede referanduma gidilmesi uygun olacaktır.
__________________
(1) Bu bölüm Sadettin Doğanyiğit’in Seçkin Yayıncılık yayınları arasında çıkar Acıklamalı İçtihatlı Belediye Kanunu ve Büyükşehir Belediye Kanunu, 2021 Yılı 5. Baskısından alıntıdır. Kaynak: https://www.seckin.com.tr/kitap/212883978
(2) RG: 24.09.1990, 20649.
(3) RG: 10.03.2006, 26104.
Comments